Khung pháp lý quốc tế:

• TRIPS quy định tiêu chuẩn tối thiểu về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, bao gồm bằng sáng chế 20 năm, quyền cấp phép bắt buộc, và linh hoạt trong quy định quốc gia.
• - Tuyên bố Doha 2001 khẳng định quyền bảo vệ sức khỏe công cộng trong khuôn khổ TRIPS.
• - CPTPP kế thừa nhiều điều khoản từ TPP, trong đó một số điều khoản TRIPS-plus đã bị tạm đình chỉ.

Các điều khoản TRIPS-plus trong CPTPP:

• Giảm tiêu chuẩn sáng chế: cho phép cấp bằng cho các cải tiến nhỏ (secondary patents), kéo dài thời gian độc quyền.
• - Gia hạn thời hạn bằng sáng chế do chậm cấp phép lưu hành thuốc.
• - Bảo hộ dữ liệu thử nghiệm: cấm sử dụng dữ liệu của thuốc gốc để cấp phép thuốc generic trong 5–8 năm.
• - Liên kết bằng sáng chế: cấm cấp phép lưu hành thuốc generic nếu thuốc gốc còn bằng sáng chế.

Tác động đến tiếp cận thuốc:

• Làm chậm sự xuất hiện của thuốc generic và biosimilar, tăng chi phí y tế.
• - Gây khó khăn cho các nước đang phát triển trong việc điều chỉnh luật IP phù hợp với nhu cầu y tế công.
• - Không có bằng chứng rõ ràng rằng tăng bảo hộ IP sẽ thúc đẩy đầu tư R&D vào bệnh đặc hữu.

Chương đầu tư và tranh chấp:

• CPTPP cho phép nhà đầu tư kiện chính phủ nếu chính sách y tế ảnh hưởng đến quyền IP.
• - Các vụ kiện như Eli Lilly v. Canada cho thấy nguy cơ “regime-shifting” từ WTO sang cơ chế trọng tài đầu tư.
• - CPTPP có điều khoản loại trừ một số biện pháp y tế khỏi phạm vi bồi thường, nhưng vẫn có vùng xám tùy cách diễn giải của trọng tài.

Kết luận:

• CPTPP có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng tiếp cận thuốc, đặc biệt tại các nước đang phát triển.
• - Việc đình chỉ một số điều khoản là bước đi tích cực, nhưng không đảm bảo lâu dài.
• - Cần giám sát chặt chẽ việc thực thi CPTPP, đảm bảo cân bằng giữa bảo hộ IP và quyền sức khỏe cộng đồng.